Hệ thống quản trị trong thành phố thông minh

Xây dựng thành phố thông minh đang trở thành một trào lưu trên thế giới và Việt Nam đang bước đầu tiếp cận. Trong quá trình học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia đi trước, Việt Nam có nhiều cơ hội để thay đổi nhưng cần chú ý những khác biệt về nền tảng xã hội. Xây dựng thành phố thông minh là tất yếu, phù hợp xu thế Tại Việt Nam, xu hướng xây dựng đô thị thông minh đang được quan tâm và thúc đẩy. Thành phố thông minh được coi là lựa chọn tất yếu, phù hợp với xu thế phát triển chung của thế giới cũng như khả năng tiếp cận của Việt Nam. Việc phát triển thành phố thông minh đã xúc tiến thông qua nhiều chương trình hợp tác quốc tế. Trong ba năm gần đây, nhiều dự án đang được đề xuất theo một số chủ đề ở các thành phố; nhiều địa phương cũng đang nghiên cứu và tương lai sẽ có nhiều đề xuất dự án ứng dụng mới. Việt Nam đã và đang triển khai nhiều ứng dụng công nghệ “thông minh” ở khu vực đô thị. Cụ thể như xây dựng Chính phủ điện tử đang thúc đẩy sự thay đổi trên các lĩnh vực quản lý ngân sách, thuế, hải quan, và quản lý đất đai; góp phần không nhỏ vào xây dựng thành phố thông minh. Đến nay, 96,6% bộ, ngành đã xây dựng website riêng, 100% các tỉnh, thành phố có cổng thông tin điện tử, 83,6% các thông tin chỉ đạo, điều hành được đăng trên internet. Đặc biệt, ứng dụng công nghệ thông tin đã chuyển từ tin học hóa hoạt động hành chính sang cung cấp dịch vụ công trực tuyến với trên 89.000 dịch vụ công mức độ 1 và 2, 890 dịch vụ công mức độ 3 và 11 dịch vụ ở mức độ 4 được cung cấp trực tuyến. Qua đó đã mở rộng các kênh thông tin, phổ biến kiến thức, giảm chi phí giao dịch và tăng khả năng thích ứng của xã hội. Trong những năm gần đây, nhiều doanh nghiệp đầu tư vào khai thác thế mạnh của công nghệ thông tin và truyền thông, internet của vạn vật để nâng cao hiệu suất, giảm chi phí và cải thiện chất lượng dịch vụ; triển khai nhiều dịch vụ tiện ích cho cuộc sống đô thị như các dịch vụ: tìm đường, chăm sóc sức khỏe, tòa nhà thông minh. Khu vực tư nhân cũng bắt đầu thực hiện các dự án, công trình thông minh theo ngành điện, nước, giao thông... Tuy nhiên, sự thay đổi về quản trị ở cấp độ thành phố và liên ngành chỉ mới dừng ở mức độ đề án, thiếu các dự án nghiên cứu đánh giá và thí điểm song hành với đầu tư về mặt kỹ thuật. Thành phố thông minh cần một nền tảng xã hội phù hợp Thành phố thông minh phải dựa trên ba trụ cột là công nghệ, quản trị, và cư dân; trong đó, quản trị là cầu nối đảm bảo sự tương thích với sự thay đổi của công nghệ và trình độ của cư dân. Do vậy hệ thống quản trị và thể chế phải thay đổi theo hướng thông minh hơn, giúp mở rộng phạm vi tác động ưu việt của công nghệ tới các nhóm xã hội. Hai mươi năm qua, hệ thống quản trị ở các nước phát triển đã chuyển từ quản lý đô thị với chính quyền làm trung tâm sang quản trị đô thị lấy liên minh với các chủ thể khác làm sức mạnh; thay đổi từ hệ thống hành chính cứng nhắc, chỉ tập trung giải quyết những gì theo “đúng quy định” sang hướng “đáp ứng đòi hỏi xã hội” trên cơ sở khai thác sức sáng tạo và nguồn lực rộng mở. Nói cách khác, chính quyền dùng sức mạnh và ảnh hưởng của mình khi liên minh với các bên tham gia để điều phối các nguồn lực xã hội hướng đến mục tiêu phát triển chung. Sự “thông minh” về xã hội là nền tảng để phát huy ứng dụng về công nghệ; và sự “thông minh” của xã hội được phát huy khi có sự thảo luận của các bên tham gia ở đa cấp độ và đa chiều. Từ cách tiếp cận này, việc quản lý theo dự án đã chuyển thành thảo luận để giải quyết vấn đề phát triển theo khu vực. Nói cách khác, sự “thông minh” trong quản trị ở các nước phát triển có sự đóng góp của công nghệ và xã hội; công nghệ truyền thông cùng với tin học phát triển sẽ giúp chính quyền tận dụng tốt cũng như tạo điều kiện cho sự thăng hoa của sáng tạo và sự lựa chọn các giải pháp thích ứng - tối ưu - thông minh. Trong quá trình phát triển, các nước đi trước đã phải qua nhiều lần điều chỉnh và nhiều công cụ mới đã được khai thác để giúp các thành phố tăng tưởng. Việt Nam ta và các nước đang hướng đến xây dựng thành phố thông minh trong bối cảnh đô thị hóa nhanh sẽ có nhiều lợi thế vì có thể đi tắt, đón đầu công nghệ. Tuy nhiên, dù có đồ án quy hoạch “đẹp” và chính sách “hay” thì vẫn có thể khó triển khai được vì năng lực thể chế còn hạn chế và những phức tạp của vấn đề xã hội. Vì thế, hệ thống quản trị thông minh cần cả sự tương tác đa chiều với nền tảng khai thác là sự tương tác và giao tiếp phân tán - phân quyền; và ngược lại, việc chia sẻ, tương tác không dễ đạt được nếu thiếu nền tảng quản trị và xã hội “mở”. Điều này đòi hỏi một cấp độ mới trong hợp tác; phải chú ý tới những khó khăn về kỹ thuật và năng lực; trong đó, cơ sở dữ liệu đầu tư bài bản, cập nhật và kết nối luôn là yếu điểm ở các nước đang phát triển. Ngoài ra, có nhiều vấn đề cần cân nhắc về nền tảng xã hội, thể chế, cũng như bài học kinh nghiệm về phát triển mà các nước đi trước đã trải qua. Có thể nói, việc nhân rộng ứng dụng thông minh lên cấp độ đô thị vẫn là thách thức của các nước đang phát triển. Công nghệ mới có thể mua và áp dụng nhanh chóng ở cấp độ dự án hoặc công trình, song để trở thành một thành phố thông minh và toàn diện cần có một nền tảng xã hội phù hợp. Quản trị thành phố thông minh là chia sẻ và nhằm phục vụ con người Thành phố thông minh cần được hiểu là làm cho tổ chức xã hội đô thị đó thông minh hơn; là một quá trình diễn tiến không ngừng với nền tảng là sự sáng tạo rộng rãi của xã hội. Thông minh hơn không chỉ dựa vào công nghệ kết nối và tính toán hay kiểm soát, mà cần có cả hệ thống quản trị với sự tương tác của các bên tham gia với mục tiêu cao nhất là phục vụ con người. Vì vậy, trách nhiệm của hệ thống quản trị là xây dựng nền tảng cho sự sáng tạo và thông minh hơn. Trước hết là cần nhận thức sự khác biệt của “người đi sau” về cả cơ hội, lợi thế, lẫn khó khăn. Cơ cấu không gian, tổ chức quy hoạch đô thị, hệ thống quản trị, và sự khác biệt về nền tảng xã hội cần được đánh giá đúng mức để nâng tầm “thông minh”; và sự lan tỏa “thông minh” ở phạm vi đô thị cần có sự chủ động của chính quyền. Trong bối cảnh thay đổi nhanh như hiện nay, các thành phố cần sớm có các nghiên cứu đánh giá tổng hợp tìm ra các lĩnh vực đột phá để tạo nền tảng cho sự phát triển lâu dài cho doanh nghiệp và xã hội. Nền tảng của “thông minh” ở cấp độ đô thị là cách thức chia sẻ và hợp tác hữu hiệu, do đó có thể bắt đầu bằng việc mở các kho dữ liệu ra để chia sẻ. Công nghệ điện toán đám mây và kết nối diện rộng sẽ giúp các bên tham gia tối ưu hóa các lựa chọn cả ở phía sản xuất và tiêu thụ. Thông tin càng chia sẻ càng có giá trị nên hệ thống quản trị cần tạo đột phá bằng việc kết nối các dữ liệu, từ không gian và môi trường cho tới chính sách đầu tư phát triển, dịch vụ hành chính và các thông tin xã hội giúp tìm kiếm cơ hội phát triển và điều chỉnh hành vi. Về lâu dài, cần phát triển năng lực quản trị để chuyển sang hệ thống quản trị có tính liên minh và nâng tầm công nghệ “thông minh” từ cấp độ công trình và lĩnh vực lên phạm vi cấp thành phố. Điều này đòi hỏi sự chủ động của chính quyền trong kết nối theo khu vực thay vì dự án; liên quan đến kết nối giữa các bên trong quan hệ chiều ngang và dọc cũng như với bên ngoài Nhà nước. Bên cạnh đó, các nền tảng của công nghệ như chất lượng cảm biến - hệ thống đo lường và phản biện xã hội cũng phải được xây dựng; đầu tư xây dựng năng lực cho các trung tâm thu thập phân tích và xử lý dữ liệu lớn. Vấn đề cơ chế ra quyết định cũng cần được chú ý. Hệ thống ra quyết định cần tạo nền tảng để sự thông minh đạt được đủ linh hoạt đặc biệt là phát huy sự sáng tạo trong phát triển. Trung tâm thông tin công tác tư tưởng thành phố Hồ Chí Minh